تعریف


سندرم متابولیک به مجموعه ای از شرایط گفته می شود که عبارت هستند از: فشار خون بالا، سطوح افزایش یافته ی انسولین در خون، چربی انباشته ی اضافی در اطراف شکم و سطوح افزایش یافته چربی خون.

در سندروم متابولیک در خیلی از موارد، اکثریت قریب به اتفاق این شرایط، همزمان با هم وجود دارند و ریسک ابتلا به بیماری قلبی،  سکته و دیابت را افزایش می دهند.

داشتن تنها یکی از شرایط ذکر شده دال بر ابتلا به سندرم متابولیک نیست ولی می تواند منجر به ابتلا به بیماری های جدی دیگری شود. چنان چه بیش از یکی از شرایط فوق در فرد وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به دیگر بیماری ها بیشتر می گردد.

اگر فردی مبتلابه سندرم متابولیک و یا یکی از اجزای آن باشد، تغییرات قابل توجه در شیوه ی زندگی می تواند از ابتلا به بیماری های مرتبط پیشگیری به عمل آورده و یا دست کم ابتلا به آن ها را به تاخیر بیاندازد

نشانه ها


ابتلا به سندرم متابولیک بدین معنا است که شما هم زمان مبتلا به بیش از 3 نارسایی مرتبط با متابولیسم هستید؛ این نارسایی ها عبارت هستند از:

  •  چاقی به ویژه چاقی شکمی    .(چاقی سیبی شکل)
  •  افزایش فشار خون سیستولیک(عدد بزرگ تر) بالاتر از 120 میلی متر جیوه ویا فشار دیاستولیک(عدد کوچک تر) بالاتر از 90 میلی متر جیوه.
  •  سطوح افزایش یافته ی تری گلیسرید و سطوح پایین کلسترول خوب یاHDL  درخون.
  • مقاومت بهانسولین انسولین هورمونی است که به تنظیم مقادیر قند خون کمک می کند.

ابتلا به یکی ازاجزای سندرم متابولیک بدین معنا است که احتمال ابتلا به دیگر اجزای سندرم نیز درشما وجود دارد.

هرچه به اجزای بیشتری از سندرم متابولیک مبتلا باشید، به میزان بیشتری سلامتی شما در معرض خطراست

علت


سندروم متابولیک با متابولیسم بدن شما و نیز با شرایطی تحت عنوان مقاومت به انسولین در ارتباط است.انسولین هورمونی است که توسط پانکراس ساخته می شود و به کنترل مقادیر قند خون کمک می کند.

به صورت طبیعی ومعمولدستگاه گوارش   وکبد شماغذاهایی که می خورید را به قند(گلوکز) تجزیه می کند. خون این قند ها را به بافت های بدن منتقل می کند جایی که سلول ها از آن ها به عنوان سوخت استفاده می کنند. گلوکز به کمک انسولین وارد سلول های بدن می شود.

در افراد مبتلا به مقاومت انسولین، سلول ها به صورت نرمال به انسولین پاسخ نمی دهند و گلوکز به آسانی نمی تواند وارد سلول ها شود. در این حالت واکنش بدن شما، ترشح بیشتر و بیشترانسولین برای کمک به ورود گلوکز به درون سلول ها است؛ در نتیجه مقادیر انسولین درخون بسیار بالا خواهد بود. در نهایت زمانی که بدن قادر به ساخت انسولین کافی برای کنترل گلوکز خون در حد طبیعی نیست، منتهی به ابتلا به دیابت خواهد شد.

حتی چنان چه سطوح قند خون به حدی زیاد نباشد که بتوان آن را دیابت در نظر گرفت، باز سطوح افزایش یافته ی گلوکز مُضراست. در حقیقت پزشکان به این شرایط” پره دیابت ”  یا مرحله ی پیش از دیابت می گویند.

انسولین افزایش یافته سطوح تری گلیسرید و دیگرچربی های خون را نیز افزایش می دهد. همچنین این شرایط با چگونگی عملکرد کلیه ها نیز تداخل می کنند و منتهی به فشار خون بالا می شوند.

این اثرات حاصل از مقاومت به انسولین، فرد مبتلا را در معرض خطر ابتلا به بیماری قلبی، سکته، دیابت ودیگر بیماری ها قرار می دهند.

ترکیبی ازعوامل  ژنتیکی و محیطی

همچنان تحقیقات برای بررسی علل ایجاد مقاومت انسولینی ادامه دارند. عوامل مختلف محیطی و ژنتیکی تاثیر گذار هستند.

برخی از افرادبه صورت ژنتیکی مستعد مقاومت به انسولین هستند و این استعداد را از والدین خود به ارث می برند.

اما از عوامل محیطی،چاقی  و بی تحرکی از عوامل اصلی ابتلا به سندرم متابولیک هستند.

عدم توافق در بین صاحب نظران

همه ی صاحب نظران بر سر تعریف سندرم متابولیک توافق ندارند. سال های سال است که پزشکان دررابطه با این دسته از عوامل خطر، گفتگو کرده اند و آن را به اسامی مختلف، از جمله سندرمX   و سندرم مقاومت به انسولین نامیده اند

عوامل خطر


عوامل خطر: 

عوامل زیر احتمال ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش می دهند:

  •  سن

ریسک سندرم متابولیک با بالا رفتن سن افزایش می یابد. این سندرم کمتر از 10 درصد از افراد را در سنین 20 تا 30 سالگی مبتلا می سازد در حالی که 40 درصد از افراد را در بالای 60 سالگی مبتلا می سازد.

  •  نژاد

اسپانیایی ها دربین کشورهای اروپایی و آسیایی ها بیش از سایر نژادها در معرض ابتلا به سندرم متابولیک قرار دارند.

  •  چاقی

نمایه توده بدن بالاتر از 25 میزان خطر ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش می دهد نمایه توده بدن یاBMI  اندازه گیری درصد چربی بدن بر اساس وزن و قد  است. همچنین افراد باچاقی شکمی  یا چاقی سیبی شکل بیش از افراد باچاقی گلابی شکل  در معرض ابتلا به سندرم متابولیک قرار دارند.

  •  سابقه ی ابتلا به دیابت

چنان چه فرد دارای تاریخچه ی خانوادگی ابتلا به دیابت نوع دو باشد و یا سابقه ابتلا به دیابت در دوران بارداریرا داشته باشد، احتمال ابتلا به سندرم متابولیک در وی افزایش می یابد.

  • دیگربیماری ها

ابتلا ب هفشار خون بالا، بیماری قلبی عروقی و یاسندرم تخمدان پلی کیستیک      نیز ریسک ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش می دهند. لازم به ذکر است که سندرم تخمدان پلی کیستیک یاPCOs  یک نوع از اختلالات متابولیک است که ریشه آن نیز مقاومت به انسولین بوده و همراه با اختلالات هورمون های زنانه و سیستم تولید مثل می باشد

عوارض


سندرم متابولیک منجر به پیشرفت مشکلات و بیماری های زیر می شود:

  •  دیابت: چنان چه عادات غذایی خود را درجهت کنترل مقاومت انسولین خود تغییر ندهید، سطوح   قند خونشما به افزایش خود ادامه می دهند. در نتیجه ی ابتلا به سندرم متابولیک، حتی اگر در ابتدا دچار دیابت نباشید در آینده مبتلا به دیابت خواهید شد.
  •  بیماری قلب عروقی: کلسترول  و فشار خون بالا منجر به افزایش تدریجی پلاک های سخت در دیواره های عروقی می شوند. این پلاک ها منجر به تنگ و باریک شدن عروق می شوند که در نهایت به حمله قلبی یاسکته منجر می گردند

آمادگی برای ویزیت پزشک


معمولاً اولین ملاقات با پزشک عمومی صورت می گیرد و در برخی موارد، فرد به متخصص غدد و یا دیابت ارجاع داده می شود و در بسیاری از موارد نیز به یک متخصص قلب ارجاع داده می شود.

از آن جایی که جلسه ی ملاقات و ویزیت کوتاه می باشد و معمولاً نیز شاخه های بسیاری وجود دارند که باید پوشش داده شوند، لذا ضروری است که خود را برای این جلسه آماده کرده باشید. در این قسمت اطلاعات مهمی را گرد هم آورده ایم که می توانند به شما در آماده سازی برای جلسه ویزیت پزشک کمک کنند و به شما این آگاهی را می دهند که بدانید چه انتظاری باید از پزشک خود داشته باشید

اقداماتی که شما می توانید انجام دهید

معمولا لازم است برنامه ی غذایی خود را به مدت چندین ساعت برای انجام برخی تست های آزمایشگاهیمحدود کنید. تست هایی مانند آزمایش قند خون و یا آزمایش.  چربی خون بنابراین قبل از جلسه ی ویزیت در رابطه با این اقدامات و لزوم ناشتا بودن سوال کنید.

* هر نوع علائمی را که در خود دیده اید و تجربه کرده اید یادداشت کنید. این علائم می توانند آن دسته از علائمی باشند که غیر مرتبط با علت تشکیل جلسه ویزیت با پزشک هستند.

* اطلاعات کلیدی و شخصی خود را یادداشت کنید. هر نوع استرس شدید و یا تغییرات اخیر زندگی خویش را یادداشت کنید. چنان چه قند خون و یا فشار خون خود را در منزل اندازه گیری می کنید لیستی از نتایج آن ها را همراه با ذکر تاریخ و زمان اندازه گیری آن ها تهیه کرده و همراه داشته باشید.

* لیستی ار تمامی داروهای مصرفی خود تهیه کنید. این لیست علاوه بر داروها حتی بایستی شامل هر نوع ویتامین و یا مکملی باشد که شما دریافت می کنید.

* تاریخچه ای از سوابق فامیلی خود تهیه کنید. چنان چه هر یک از وابستگان شما مبتلا به دیابت، بیماریقلبی و یا سکته شده اند آن را یادداشت نمایید.

* در صورت امکان، یکی از اعضای خانواده و یا دوستان خود را همراه خود ببرید. گاهی اوقات شرح تمامی اطلاعات تهیه شده کار سختی است و کسی که شما را همراهی می کند می تواند مطلبی را که شما فراموش کرده اید و یا جا انداخته اید را به یاد آورد.

* سوالات خود را یادداشت کنید. شما باید در رابطه با جوانب مختلف بیماری خود آگاهی کامل داشته باشیدو به وضوح از نوع درمان و کنترل آن مطلع گردید. هر سوالی که در ذهن دارید یادداشت کرده و از پزشک خود بپرسید تا آگاهی خود را در رابطه با بیماری دیابت، پُرفشاری خون و …. بالا ببرید.

علاوه بر سوالاتی که یادداشت کرده اید و آماده دارید، سوالاتی که در حین جلسه ویزیت به ذهن تان می رسد نیز پرسیده و چنان چه مطلبی را خوب متوجه نشده اید مجدد در آن رابطه از پزشک پرسش نمایید.

زمان ملاقات با پزشک زمان محدودی است بنابراین تهیه ی لیست سوالات به استفاده بهینه از این زمانمحدود کمک خواهد کرد. سوالات خود را به ترتیب اهمیت بنویسید و با مهم ترین سوالات شروع کنید در نتیجه در صورت اتمام وقت، سوالات مهم خود را پرسیده اید.

در رابطه با سندرم متابولیک مهمترین سوالاتی که می توانید بپرسید عبارت هستند از:

– آیا علائمی که به آن ها دچار شده ام مربوط به سندرم متابولیک است و یا به بیماری دیگری مربوط میشوند؟

– برای کنترل شرایط کنونی من چه نوع تست ها و آزمایشاتی مورد نیاز است؟

– برای حفظ سلامتی خود چه اقداماتی را باید صورت دهم ؟

– راهکار های دیگر برای کنترل شرایط به وجود آورنده سندرم متابولیک چیست؟

– من مبتلا به چندین شرایط غیر نرمال مانند پُرفشاری خون، عدم تحمل گلوکز و چربی خون بالا هستم. چگونه می توان تمام این شرایط را تواماً کنترل و درمان نمود؟

– آیا باید ممنوعیت و محدودیت خاصی را در عادات زندگی و برنامه غذایی خود دنبال کنم؟

– آیا لازم است متخصص دیگری را نیز ملاقات کنم؟

– آیا جایگزینی برای داروهای تجویزی من وجود دارد مثلاً گیاه درمانی؟

– آیا بروشور، پمفلت و یا جزوه ی آماده ای وجود دارد که بتوانم باخود به منزل برده و مطالعه کنم؟

– مراجعه به چه وب سایتی را پیشنهاد می کنید؟

علاوه بر سوالاتی که یادداشت کرده اید و آماده دارید، سوالاتی که در حین جلسه ویزیت به ذهن تان می رسد نیز پرسیده و چنان چه مطلبی را خوب متوجه نشده اید مجدد در آن رابطه از پزشک پرسش نمایید.

از پزشک چه انتظاری می رود؟

قطعاً پزشک سوالاتی از شما خواهد پرسید. آمادگی برای پاسخگویی به آن ها این امکان را فراهم می سازد که بتوان وقت بیشتری را برای جوانب مهم تر و ترجیحی از سوی شما گذاشت.

پزشک سوالات زیر را از شما خواهد پرسید:

* چه زمانی برای اولین بار علائم مرتبط با ابتلا به دیابت، پُرفشاری خون و چربی خون بالا را تجربه کردید؟

* آیا سابقه فامیلی ابتلا به دیابت، پُرفشاری خون، بیماری قلبی و یا کلسترول بالا در خانواده ی شما وجود دارد؟

کی به پزشک مراجعه کنیم؟


چنان چه شما ازابتلا به یکی از اجزای سندرم متابولیک آگاه باشید، اجزایی مانند فشار خون بالا،کلسترول بالاو یا چاقی سیبی شکل، احتمالاً به دیگر اجزا نیز دچارهستید و خودتان مطلع نیستید. بهتر است در این شرایط پزشک خود را ملاقات کنید. از وی بپرسید آیا نیازی به تست کردن دیگر اجزای سندرم متابولیک وجود دارد و برای پیشگیری از ابتلا به بیماری های جدی و خطرناک چه می توان کرد؟

آزمایش های تشخیصی


در صورتی که شما مبتلا به بیش از سه ویژگی مرتبط با شرایط این سندرم باشید، پزشک تشخیص سندرممتابولیک را برای شما خواهد داد.

سازمان و انجمن های مختلف، معیار هایی برای تشخیص سندرم متابولیک دارند.

بر اساس تقسیم بندی انجمن قلب آمریکا با توجه به راهنماهای تعریف شده، در صورت داشتن بیشتر از 3ویژگی زیر، فرد، مبتلا به سندرم متابولیک می باشد:

  •  دور کمر بیشتر از 88 سانتیمتر برای زنان و 102 سانتی متر برای مردان.

برخی فاکتورهای خطر مانند داشتن تاریخچه ی خانوادگی، دیابت و یا نژاد آسیایی داشتن، این میزان را کمتر نیز می کند؛ فاکتورهای خطر ذکر شده ریسک مقاومت به انسولین را افزایش می دهند. چنان چه فرد یکی از فاکتورهای خطر ذکر شده را دارا باشد، میزان دور کمر به  79 تا 89 سانتی متر برای خانم ها و 94 تا 99سانتی متر برای آقایان کاهش می یابد.

  • سطوح تری گلیسرید خون بالاتر از 150 میلی گرم در دسی لیتر و یا بالاتر از1/7 میلی مول در لیتر و یا تحت درمان بودن با داروهای کاهنده ی تری گلیسرید بالا.
  •  HDL  یا کلسترول خوب پایین تر از 40 میلی گرم در دسی لیتر در آقایان و پایین تر از 50 میلی گرم در دسی لیتر در زنان و یا دریافت درمان دارویی به منظور پایین بودن HDL خون.
  •  فشار خون سیستولیک بالاتر از 120 میلی متر جیوه و فشار خون دیاستولیک بالاتر از 80 میلی متر جیوه و یا دریافت درمان دارویی به منظور درمان پُرفشاری خون.
  •  سطوح افزایش یافته قند خون در حد بالاتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر و یا دریافت درمان دارویی به منظور درمان بالا بودن قند خون.

درمان دارویی


مصرف روزانه  آسپیرین، البته بعد از مشورت پزشک و کسب اجازه از وی، منجر به کاهش ریسک  بیماری های قلبی و سکته در مبتلایان به سندرم متابولیک می گردد

تغییر شیوه زندگی


درمان از طریق تغییر شیوه زندگی

تحت کنترل در آوردن تمامی فاکتورهای خطر سندرم متابولیک کار دشواری است ولی از طریق تغییر سبک زندگی و نیز در برخی موارد از طریق دارو درمانی می توان تمامی اجزای این سندرم را تحت کنترل در آورده و بهبود بخشید. داشتن فعالیت بدنی روزانه، کاهش وزن و ترک سیگار تغییراتی هستند که می توانند به کاهش فشار خون و تعادل سطوح قند و چربی خون کمک کنند.

این تغییرات راه کارهایی در جهت کاهش میزان خطر سندرم متابولیک هستند.

فعالیت بدنی

پزشکان به 30 تا 60 دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط توصیه می کنند. به عنوان مثال می توانید روزانه به این میزان پیاده روی تند داشته باشید. در شروع ورزش و فعالیت بدنی باید توجه داشته باشید که حتما درباره میزان و شدت آن با پزشک خود مشورت نمایید. انجام ورزش سنگین در فردی که سال ها بدون تحرک بوده  علاوه بر آن که غیر منطقی و نشدنی است بلکه می تواند عوارض جبران ناپذیری داشته باشد. نکته دیگر در میزان فعالیت بدنی آن است که برای تغییر وزن و نیز در افرادی که سال ها رژیم های یویویی گرفته اند شاید نیاز به افزایش زمان فعالیت بدنی تا حداقل یک ساعت در روز باشد.

کاهش وزن

با کاهش حتی 5 تا 10 درصد از وزن بدن، سطح انسولین و فشار خون کاهش می یابد و بدین ترتیب ریسکابتلا به دیابت نیز کاهش می یابد. جالب است که بدانید اگر شما از افزایش وزن بی رویه رنج می برید و ده ها کیلو گرم با وزن مطلوب خود فاصله دارید ناامید نشوید چرا که مطالعات نشان داده اند که حتی کاهش 5 تا 10 درصدی از وزن بدن به کاهش سطوح انسولین و فشار خون کمک کرده و ریسک ابتلا به بیماری دیابت را نیز کاهش می دهد.

رژیم غذایی سالم

رژیم غذایی توصیه شده برای کنترل فشار خون بالا و رژیم غذایی مدیترانه ای همچون بسیاری از رژیم های غذایی سالم  دیگر، علاوه بر کاهش وزن مزیت های بسیار دیگری را برای سلامتی فرد به همراه می آورند. این رژیم ها بر مصرف  میوه، سبزیجات، ماهی و غلات کامل و سبوس دار تمرکز دارند و در آن ها مصرف چربی هایناسالم محدود شده است. پیش از آن که رژیم غذایی سرخودی را شروع کنید با پزشک خود در رابطه با شروع یک رژیم غذایی سالم مشورت کنید.

معمولا توصیه می شود که غذاهای پُرفیبر بخورید. مطمئن شوید که غلات آماده، حبوبات، میوه ها و سبزیجات همواره در سبد خرید شما وجود داشته باشند. این مواد غذایی غنی از فیبر هستند در نتیجه مصرف آن ها سطوح انسولین را کاهش می دهد.

ترک سیگار

استعمال دخانیات، مقاومت به انسولین را افزایش داده و پیامدهای ناشی از سندرم متابولیک را افزایش می دهد. در رابطه با ترک سیگار از پزشک خود کمک بگیرید. همان طور که گفته شد استعمال دخانیات مقاومت به انسولین را افزایش می دهد و منجر به وخیم تر شدن عوارض ناشی از سندرم متابولیک می گردد. بر خلاف تصور خیلی از افراد که فکر می کنند سیگار باعث لاغری می شود ولی حتی در افراد لاغر نیز زمینه ی بروز چاقی شکمی و مقاومت به انسولین را افزایش می دهد؛ علاوه بر آن که در طولانی مدت سیگار می تواند منجر به چاقی گردد. لذا برای ترک سیگار اقدام نموده و بدین منظور از پزشک خود کمک بگیرید.

برای آن که بتوانید بر میزان کاهش وزن، سطوح قند خون، کلسترول خون و فشار خون کنترل داشته باشد باید با پزشک متخصص تغذیه خود مشاوره نمایید و بر روند تغییرات آن ها نظارت داشته باشد و بدین طریق مطمئن خواهید شد که تغییر و تعدیل سبک زندگی در حال جواب دادن است و موثر بوده است. اگر از طریق سبک زندگی و تغییر عادات زندگی نتوانید به هدف بهبود سندرم متابولیک برسید، در این صورت پزشک شما از دارو جهت کاهش فشار خون، کلسترول خون و وزن استفاده خواهد کرد

پیشگیری


در هر دو حالت ابتلا یا عدم ابتلا به اجزای سندرم متابولیک، تغییرات زیر در سبک زندگی، ریسک بیماری های قلبی، دیابت و سکته را کاهش می دهند:

  •  رژیم غذایی سالمی را شروع کنید. میوه و سبزی فراوان بخورید. به جای مصرف گوشت قرمز، مصرف قسمت های کم چرب گوشت سفید و یا ماهی را ترجیح دهید. از مصرف غذاهای فرایند شده و یا پُرچرب و به شدت سرخ شده اجتناب نمایید نمک سر سفره را حذف کرده و در عوض از سبزیجات و یا دیگر ادویه های گیاهی به عنوان طعم دهنده غذا استفاده نمایید.
  •  تحرک داشته باشید. روزانه فعالیت بدنی با شدت متوسط داشته باشید.
  •  همواره چکاپ های منظم داشته باشید. در فواصل منظم، فشار خون، سطوح قند خون و چربی های خون خود را چک کنید. در صورتی که هر یک از آن ها غیر نرمال شدند بایستی تغییراتی را در سبک زندگی خود ایجاد کنید و در واقع بایستی سبک زندگی خود را تعدیل نمایید


میهن پزشک پشتیبان سلامت شما


طبق تخصص دکتر مورد نظر را پیدا کنید
لیست تخصص های پزشکی

سوال دارید؟ از پزشکان رایگان بپرسید
پرسش و پاسخ با پزشکان

لیست پزشکان شهر خود را مشاهده کنید
دکترتو پیدا کن و نوبت بگیر