پوکی استخوان همانطور که از نامش معلوم است یک بیماری می باشد که استخوان ها را درگیر می کند. به معنای دقیق تر پوکی استخوان بیماری است که استخوان ها را ضعیف کرده و باعث شکننده شدن آنها می شود و احتمال شکستن آنها را بالا می برد. نام علمی آن از کلمه لاتین به معنای “استخوان متخلخل” گرفته شده است.
این بیماری در بدن طی چند سال به آرامی توسعه می یابد وفقط در صورتی تشخیص داده می شود که افتادن یا ضربه ناگهانی به استخوان باعث شکستگی آن شود. قسمت داخلی استخوان سالم دارای فضاهای کوچک مانند لانه زنبوری است. پوکی استخوان اندازه این فضاها را افزایش داده و باعث می شود استخوان قدرت و چگالی خود را از دست بدهد. علاوه بر این، قسمت بیرونی استخوان ضعیف تر و نازک تر می شود.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان در افراد در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما در بزرگسالان و افراد مسن به ویژه خانم ها شایع تر است. بیش از ۵۳ میلیون نفر در ایالات متحده یا این بیماری را دارند یا در معرض خطر ابتلا به آن هستند. افراد مبتلا به پوکی استخوان در ضمن انجام کارهای روزمره مانند ایستادن یا راه رفتن، در معرض خطر بالای شکستگی استخوان قرار دارند. شایع ترین استخوان ها که درگیر این بیماری می شوند شامل دنده ها، باسن و استخوان های مچ و ستون فقرات است.
بیماری پوکی استخوان، درمراحل اولیه، علائم هشدار دهنده ای ایجاد نمی کند. در اکثر موارد، افراد مبتلا از بیماری شان اطلاع ندارند، تا زمانی که دچار شکستگی شوند و این بیماری آنها تشخیص داده شود. اما اگر علائم ظاهر شود، می تواند شامل مواردی مانند قدرت ضعیف دست ها در گرفتن یا نگه داشتن وسیله ای، ناخن های ضعیف و شکننده باشد. همچنین اگر علائمی وجود نداشته باشد اما فردی دارای سابقه خانوادگی پوکی استخوان باشد، مهم است که با مراجعه به پزشک متخصص ارتوپدی در ارزیابی خطر وجود این بیماری در خود اطلاعاتی کسب کنند.
مرحله قبل از پوکی استخوان، استئوپنی نامیده می شود.
قبل از اینکه فرد کاملا دچار بیماری پوکی استخوان شود، با انجام یک اسکن از چگالی استخوان که نشان دهد، تراکم استخوان کمتر از حد متوسط برای سن فرد است، اما به اندازه ای هم، کم نیست که بتوان به عنوان پوکی استخوان طبقه بندی کرد، به همچین مواردی استئوپنی گفته می شود. استئوپنی همیشه منجر به پوکی استخوان نمی شود. در تبدیل شدن استئوپنی به بیماری پوکی استخوان ،عوامل زیادی دخالت دارند. همچنین رعایت نکردن عواملی می تواند برای حفظ سلامتی استخوان ها و کاهش خطر ابتلا به بیماری دخالت کنند. پزشک بسته به میزان ضعف استخوان ها واحتمال شکستن آنها، یکی از روش های تقویت کننده استخوان را می تواند به افراد مبتلا به استئوپنی تجویزکند. حتی اگر احتمال دهد میزان استئوپنی شدید است از داروهای مخصوص بیماری پوکی استخوان استفاده می کند تا از پیشرفت بیماری و تبدیل آن به خود پوکی استخوان جلوگیری کند. بدون درمان مناسب، این بیماری می تواند به درجات شدید تر تبدیل شود. هرچه استخوان ها نازک تر و ضعیف تر می شوند، خطر شکستگی بیشتر می شود.علائم این بیماری شدید می تواند شامل شکستگی در اثر سقوط یا حتی در اثر عطسه یا سرفه شدید باشد و همچنین می توانند شامل درد کمر یا درد گردن و یا تحلیل رفتن قد باشد. درد کمر یا گردن و تحلیل رفتن قد می تواند در اثر شکستگی مهره ها ایجاد شود. در واقع این شکستگی در یکی از مهره های گردن یا پشت اتفاق می افتد یعنی استخوان مهره ها آنقدر ضعیف شده است که تحت فشارعادی و در شرایط عادی در محل خود در ستون فقرات شکسته می شوند. اگر فردی به دلیل پوکی استخوان، شکستگی در بدنش ایجاد شود، مدت زمان لازم که طول می کشد تا بهبودی کامل بوجود آید، بستگی به عوامل زیادی دارد. محل شکستگی، شدت آن و همچنین سن و سابقه سلامتی فرد عوامل موثر در این مورد می باشند.
پوکی استخوان به چه علت هایی رخ می دهد
تحلیل رفتن استخوان های بدن یک قسمت طبیعی زندگی و رسیدن به پیری است، اما برخی افراد خیلی سریع تر از حد طبیعی استخوان های خود را از دست می دهند. این امر می تواند منجر به پوکی استخوان و افزایش خطر شکستگی استخوان ها شود. دلایل احتمالی وجود دارد که عامل این بیماری می باشند، این دلایل شامل برخی ازشرایط هستند که ممکن است در طول زندگی فرد رخ دهد مانند پرکاری تیروئید، همچنین افرادی که مجبور به استفاده از داروهای خاص به مدت طولانی می شوند. کورتیکواستروئیدهای خوراکی یا تزریقی مانند پردنیزون یا کورتیزون از جمله این داروها هستند، جنسیت همچنین می تواند تاثیر داشته باشد، زنان درچند سال اول پس از یائسگی به سرعت استخوان های خود را از دست می دهند. بنابراین زنان بیشتر از مردان در معرض پوکی استخوان هستند، به ویژه اگر یائسگی زودرس (قبل از ۴۵ سالگی) رخ دهد یا اینکه مجبور به برداشتن تخمدان هایشان شوند. البته این بیماری می تواند مردان، زنان جوان و کودکان را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
عوامل تشدید کننده خطر ابتلا به پوکی استخوان
شرایط التهابی، بیماری های مرتبط با هورمون یا مشکلات جذب آب
سابقه خانوادگی پوکی استخوان، به ویژه شکستگی لگن در والدین
استفاده طولانی مدت برخی داروهای خاص که می تواند بر قدرت استخوان یا سطح هورمون تاثیر بگذارد، مانند قرص های ضد استروژن که بسیاری از خانم ها بعد از سرطان پستان مصرف می کنند
داشتن اختلال خوردن مانند بی اشتهایی یا بولیمی
داشتن شاخص توده بدنی کم (BMI)
ورزش نکردن به طور منظم
نوشیدن زیاد و سیگار کشیدن
درباره عوامل پرخطر پوکی استخوان بیشتر بدانیم
سن: بزرگترین عامل خطر برای پوکی استخوان افزایش سن است. در طول زندگی، بدن استخوان های قدیمی را تجزیه می کند و استخوان جدید را جایگزین می کند. اما وقتی فرد به دهه ۳۰ از زندگی خود رسید، بدن سریع تر از آنکه قادر به جایگزینی استخوان باشد، استخوان را تحلیل می کند. یعنی سرعت تجزیه استخوان بیشتر از ترمیم آن است، این امر منجر به تولید استخوانی می شود که شکننده تر باشد و بنابراین بیشتر در معرض شکستگی قرار بگیرد.
یائسگی: یکی دیگر از عوامل خطر اصلی، یائسگی است که در زنان با سنین ۴۵ تا ۵۵ سال رخ می دهد. به دلیل تغییر در سطح هورمون ها که با شروع دوران یائسگی ایجاد می شود، می تواند باعث شود استخوان های بدن سریع تر ازحد نرمال از بین بروند. در این بازه سنی بدن مردان هم شروع به تحلیل استخوان می کند، اما این روند با سرعت کمتر نسبت به بدن زنان رخ می دهد. با رسیدن به سن ۶۵ تا ۷۰ سالگی، استخوان های بدن زنان و مردان معمولا با یک سرعت یکسان از بین می روند.
برخی از این عوامل خطر زا برای پوکی استخوان، مانند تغذیه نامناسب و عدم تحرک را می توان کنترل کرد. به عنوان مثال، یک فرد می تواند رژیم غذایی خود را به سمت تغذیه سالم ببرد و با شروع یک برنامه ورزشی می تواند به سلامتی استخوان خود کمک کند، اما نمی تواند سایر عوامل خطر مانند سن یا جنسیت خود را کنترل کند. یک نوع پوکی استخوان سالخورده وجود دارد این مورد یک نوع جداگانه نیست، این پوکی استخوان است که به دلیل پیری وقتی که سایر دلایل احتمالی ثانویه حذف شوند، ناشی از پیری است همانطور که در بالا ذکر شد، سن عامل اصلی این بیماری است. در صورت عدم تلاش صحیح پیشگیری یا درمان، شکستن استخوان بدن می تواند منجر به ضعیف شدن استخوان و پوکی استخوان شود.
تشخیص پوکی استخوان با انجام تست تراکم استخوان
برای بررسی پوکی استخوان، پزشک تاریخچه پزشکی فرد را مرور کرده و معاینه جسمی را انجام می دهد. آزمایش خون و ادرار را انجام می دهند تا شرایطی را که ممکن است باعث از بین رفتن استخوان شود، بررسی کنند. اگر پزشک به این نتیجه برسد که احتمال پوکی استخوان وجود دارد یا در معرض خطر ابتلا به آن است، آزمایش تراکم استخوان را پیشنهاد می کند. این آزمایش، تراکم استخوانی یا جذب انرژی با اشعه ایکس دو (DEXA) نامیده می شود. از اشعه X برای اندازه گیری چگالی استخوان ها در مچ، باسن یا ستون فقرات استفاده می شود. این سه ناحیه از بدن بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند. این آزمایش یک روش کوتاه و بدون درد است و بسته به قسمتی از بدن که اسکن می شود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول می کشد. تراکم استخوان فرد با نمونه های سالم مقایسه می شود و اگر اختلافی وجود داشته باشد این اختلاف به عنوان یک انحراف استاندارد (SD) محاسبه می شود و به آن نمره T می گویند. انحراف استاندارد، معیار تغییرپذیری مبتنی بر میانگین یا مقدار مورد انتظار است. نمره T به این صورت تفسیر می شود:
بالاتر از -۱ SD، طبیعی است.
بین -۱ تا -۲٫۵ SD، ریزش استخوان را نشان می دهد و به عنوان استئوپنی تعریف می شود.
پایین تر از -۲٫۵SD ، ریزش شدید استخوان را نشان می دهد و به عنوان پوکی استخوان تعریف می شود.
روش های درمان پوکی استخوان
درمان پوکی استخوان مبتنی بر معالجه و جلوگیری از شکسته شدن استخوان ها و استفاده از دارو برای تقویت استخوان ها است.ت صمیم در مورد اینکه آیا فردی به درمان نیاز دارد، بستگی به خطر شکستن استخوان در اکنون و آینده دارد. همچنین عوامل دیگری مانند سن، جنس و نتایج اسکن تراکم استخوان نیز در این امر دخالت دارند. در صورت نیاز به درمان، پزشک می تواند ایمن ترین و موثرترین برنامه درمانی را برای فرد پیشنهاد کند. اگر درنهایت آزمایش ها و تست تراکم استخوان نشان دهد فردی پوکی استخوان دارد، پزشک برای ایجاد یک برنامه درمانی با فرد همکاری خواهد کرد. پزشک به احتمال زیاد داروها و همچنین تغییر شیوه زندگی را پیشنهاد خواهد کرد. این تغییرات سبک زندگی می تواند شامل افزایش مصرف میزان کلسیم و ویتامین D و یا تجویز قرص های مکمل و همچنین ورزش های مناسب باشد. هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، اما درمان مناسب می تواند به محافظت و تقویت استخوان ها کمک کند. این روش های درمانی به کند شدن شکستن استخوان در بدن کمک می کنند و برخی از داروها می توانند رشد استخوان جدید را تحریک نمایند. رایج ترین داروهای مورد استفاده در درمان پوکی استخوان، بیس فسفونات ها نامیده می شوند. بیس فسفونات ها مانع از بین رفتن توده استخوانی شده، و به صورت خوراکی یا تزریقی تجویز می شوند. این داروها شامل این مواردهستند: آلندرونات، رزیدرونات (اکتونل)، زولدرونیک اسید.
سایر داروهای موثر برای جلوگیری از پوکی استخوان یا تحریک رشد استخوان
تستوسترون: در مردان، تستوسترون درمانی، به افزایش تراکم استخوان کمک می کند.
هورمون درمانی: برای خانم ها، تجویز استروژن در دوران یائسگی و بعد از آن می تواند به کاهش تراکم استخوان کمک کند. متأسفانه، استروژن درمانی نیز با افزایش خطر لخته شدن خون، بیماری قلبی و انواع خاصی از سرطان همراه است.
درمان های طبیعی پوکی استخوان
داروهای پوکی استخوان می توانند عوارض جانبی داشته باشند. هر فردی ترجیح می دهد به جای دارو، درمان های طبیعی را امتحان کند. مواد غذایی مانند شبدرقرمز، سویا و سیاه کوهی برای افزایش سلامت استخوان ها مفید است. البته برای استفاده از این مکمل ها حتما با پزشک یا داروساز مشورت شود تا با داروهایی که فرد مصرف می کند در تداخل نباشد و از به وجود نیاوردن عوارض جانبی دیگر، مطمئن شد. مطالعات کمی وجود دارد که استفاده از این مواد غذایی را برای درمان پوکی استخوان تایید کند اما برخی از افراد برای درمان پوکی استخوان خود از مکمل و مواد غدایی طبیعی استفاده کرده و نتایج خوبی را گزارش داده اند. یک رژیم غذایی مناسب می تواند به تقویت استخوان ها کمک کند. برای سالم نگه داشتن استخوان ها، مواد غذایی خاصی را در رژیم غذایی روزانه قرار داده شود. مهم ترین آنها کلسیم و ویتامینD است. بدن برای حفظ استخوان های قوی نیاز به کلسیم دارد و برای جذب کلسیم وجود ویتامین D ضروری است. سایر مواد مغذی که باعث تقویت سلامت استخوان ها می شوند شامل پروتئین، منیزیم، ویتامین K و روی هستند. علاوه بر تغذیه مناسب و درست، که برای حفظ سلامت استخوان ها باید انجام شود، ورزش کردن به خصوص تمرینات وزنه برداری برای جلوگیری از پوکی استخوان بسیار مهم است. بالا رفتن از پله ها، کار با دمبل، ورزش های مقاومتی از جمله دیگر ورزش های مناسب هستند. این تمرینات کمک می کنند ماهیچه ها به سمت استخوان ها فشارداده شده وکشیده شوند. این عمل به بدن می گوید بافت استخوانی جدیدی ایجاد کند، در نتیجه باعث تقویت استخوان ها می شود. این تنها ترین مزیت ورزش نیست. ورزش علاوه بر تاثیرات مثبت زیادی که بر وزن و سلامت قلب دارد، می تواند تعادل و هماهنگی بدن را نیز بهبود بخشد.
شرایط زندگی باعوارض داشتن بیماری پوکی استخوان
اگرفردی به پوکی استخوان مبتلا شد، باید به شیوه زندگی با این بیماری آشنا شود. احتمال دارد که این فرد با تشخیص پزشک تست های سنجش شنوایی یا بینایی را مرتب انجام دهد تا از برخورد ناگهانی با یک شی یا افتادن جلوگیری به عمل آید. اگر شکستگی استخوان رخ داد برای کمک در بهبودی از شکستگی، می توان از درمان های گرم و سرد مانند حمام گرم و بسته های سرد استفاده کرد. تحریک عصب الکتریکی از راه پوست یعنی از یک دستگاه باتری کوچک برای تحریک اعصاب و کاهش درد استفاده می شود .پوکی استخوان بیماری است که می تواند اثرات جدی داشته باشد و منجر به شکستگی شود، که دردناک است و مدت طولانی لازم است تا فرد احساس بهبودی کند و ممکن منجر به عوارض دیگر شود. به عنوان مثال، درمان شکستگی مفصل ران با ماندن در رختخواب برای مدت طولانی انجام می پذیرد که خطر لخته شدن خون، ذات الریه و سایر عفونت ها را افزایش می دهد. راه پیشنهادی برای جلوگیری از بیماری و درمان پوکی استخوان، تغذیه مناسب و مقوی و ورزش کردن و همچنین مصرف دقیق داروهای تجویز شده توسط پزشک است. داروهای تجویزی می توانند دررفع پوکی استخوان و ساخت استخوان های قوی تر کمک کنند. رژیم غذایی سرشار از ویتامین ها و مواد معدنی به بدن کمک کنید تا مواد مغذی اصلی را در ساخت استخوان های قوی جذب کند.محدودیت رژیم، کاهش اشتها، اختلالات گوارشی یا سایر عوامل می تواند در توانایی فرد در تهیه انواع مواد مغذی مورد نیاز بدن تاثیر بگذارد. مکمل ها و ویتامین ها می تواند راهی برای تقویت رژیم غذایی باشد.در هنگام ابتلا به پوکی استخوان، بدن فاقد چندین ماده مغذی مهم است یا نمی تواند از این مواد مغذی به درستی استفاده کند تا استخوان های بدن را قوی و سالم نگه دارد.
تاثیر لبنیات بر پوکی استخوان
لبنیات دارای طبع سرد هستند که استخوان هم طبعش سرد و خشک است. از طرفی دیگر اکثر افراد بالای ۴۵ سال هم طبع سرد دارند. برای همین برای جلوگیری از پوکی استخوان به ویژه در فصل سرد بهتر است لبنیات به همراه مواد غذایی که طبعشان گرم است مورد استفاده قرار بگیرند. به عنوان مثال: خوردن پنیر به همراه گردو، زیره، سیاه دانه و پونه توصیه می شود. ماست یا دوغ را به همراه گل سرخ، کشمش، کاکوتی مصرف شود. مصرف مواد طبع گرم در کنار لبنیات علاوه بر ایجاد سردی در بدن، در جذب و هضم بهتر این مواد هم مؤثر است. همچنین در بین گوشت ها، گوشت بوقلمون و گوسفند بر گوشت مرغ و گاو به خاطر طبع گرمی که دارد در ارجحیت است.