فشار خون همان فشاری است که خون را به داخل عروق می راند. این فشار در درجه اول با انقباض عضله قلب تولید می شود. اندازه گیری آن توسط دو عدد ثبت می شود. اولین عدد (فشار سیستولیک) پس از انقباض قلب اندازه گیری می شود و به فشار خون بزرگ معروف است. دومین عدد (فشار دیاستولیک) قبل از انقباض قلب و یا فشار بین دو ضربان قلب اندازه گیری می شود و فشار خون کوچک نامیده می شود. واحد اندازه گیری این بیماری میلی متر جیوه است و به صورت یک عدد کسری بیان می شود یعنی فشار سیستولیک به روی فشار دیاستولیک نوشته یا گفته می شود.
قلب و ارتباط آن با فشار خون چیست؟
قلب یک عضو عضلانی در بدن است که در پشت و کمی سمت چپ از قسمت سینه قرار دارد. اندازه قلب هر شخص به اندازه مشت خودش می باشد. وظیفه قلب پمپاژ خون به سایر اندام های بدن است که این کار را به کمک شبکه سرخرگ ها و رگ ها به نام سیستم قلبی-عروقی انجام می دهد. عضله قلب از چهار قسمت تشکیل شده است، دو دهلیز در بالا و دو بطن در پایین، دیواره و عضله بطن ها قطورتر از دهلیزها است. چرا که قلب از طریق بطن ها، خون را به کل اندام های بدن پمپاژ می کند. بطن ها خون را از دهلیزها دریافت کرده و سپس به درون سرخرگ ها پمپاژ می کنند. سرخرگ ها از طریق شبکه رگ های بدن، خون را به کل بدن می رسانند حتی دورترین اندام ها. دیاستول وسیستول دو مرحله از چرخه قلبی هستند. سیستول زمانی اتفاق می افتد که قلب برای بیرون راندن خون از بطن ها منقبض می شود و دیاستول هنگامی رخ می دهد که قلب پس از انقباض آرام شود. برای راندن خون به درون سرخرگ ها و گردش خون در رگ ها به یک فشار نیاز است که به نام فشار خون معروف است. این فشار با نیرو و ضربان قلب و قطر و کشش دیواره های شریانی ارتباط دارد.
نقش عوامل دیگر در ایجاد فشار خون
قلب با هرضربان خود، فشار خون ایجاد می کند. اما این بیماری فقط توسط پمپاژ قلب ایجاد نمی شود. عوامل مهم دیگر وجود دارد که باعث ایجاد این فشار می شوند. خون به دلیل اختلاف فشاری که در بدن ایجاد می گردد درون رگ ها جاری می شود. این بیماری، در شروع حرکت از قلب بالاترین میزان را دارد یعنی هنگامی که وارد آئورت می شود، ودر انتهای جریان خود دررگ های دورتر به تدریج به کمترین میزان می رسد. این اختلاف فشار باعث می شود خون در بدن و درون رگ ها جاری شود. قطر شریان ها بر روی فشار خون تأثیردارد. هر چه قطر شریان کمتر شود باعث افزایش فشار در همان محل می شود. دیواره شریان ها خاصیت ارتجاعی و الاستیک دارد، بدون ماهیت الاستیک دیواره های شریان، فشار سریع تر از بین می رود، یعنی چند لحظه بعد پمپاژ قلبی، فشار از بین رفته و خون به رگ های دور بدن نمی رسید ولی خاصیت ارتجاعی شریانها باعث حفظ این فشارمیشوند.قلب فشار حداکثر را ایجاد می کند، و خواص شریان ها به همان اندازه برای حفظ آن فشار مهم هستند و اجازه می دهند خون در بدن جریان یابد. وضعیت شریان ها، فشار خون و جریان خون را تحت تأثیر قرار می دهد و وقتی شریان ها خاصیت ارتجاعی خود را از دست بدهند منجر به شرایط خطرناک از جمله سکته مغزی و حمله قلبی می شوند. به ازدست دادن خاصیت ارتجاعی شریان ها تصلب شرائین گفته می شود. با افزایش سن خاصیت ارتجاعی شریان ها کم کم از بین می رود در این حالت قلب برای جبران این وضعیت فشار خود را افزایش می دهد، این افزایش فشار از طرف قلب باعث گشاد شدن آئورت می شود به این حالت اتساع آئورت گفته می شود. در ورزشکاران و کسانی که کارهای سنگین انجام می دهند نیز همین حالت به وجود می آید. بعضی داروها یا مبتلا شدن به برخی بیماری های عفونی همچنین باعث از بین رفتن خاصیت الاستیک شریان ها می شود.
فشار خون و نقش آن درادامه حیات
فشار خون طبیعی، برای زندگی بسیار حیاتی است. بدون فشاری که خون را مجبور به گردش در سیستم گردش خون کند، هیچ اکسیژن و مواد مغذی از طریق شریان ها به بافت ها و اندام ها تحویل داده نمی شود. این بیماری می تواند به شدت بالا رفته و خطرناک شود ویا می تواند تحت شرایطی کاهش یابد و حیات فرد را به مخاطره بیاندازد. فشار خون، نیرویی است که خون را از طریق سیستم گردش خونی در بدن به حرکت درمی آورد. این نیرو از دو جهت مهم است :۱- اکسیژن و مواد مغذی برای گردش در بدن و اندام ها، بدون این فشار به سیستم گردش خون منتقل نمی شوند، به همان اندازه که تأمین اکسیژن و مواد مغذی مهم است، خون تازه ای که این سیستم گردش خونی به اندام ها می دهد، قادر به جمع آوری مواد زاید سمی متابولیسم، از جمله دی اکسید کربن است که با هر نفس از بدن بیرون می رود و سمومی که از طریق کبد و کلیه ها پاک می شود. ۲- گلبول های سفید و آنتی بادی ها که اجزای اصلی سیستم ایمنی بدن هستند، توسط خون در کل بدن گردش کرده و عفونت ها را از بین می برند. همچنین انتقال هورمون هایی مانند انسولین نیز توسط همین فشار خون می توانند به سلول ها منقل شوند. خون خود، تعدادی خواص دیگر از جمله تنظیم درجه حرارت خود را به همراه دارد. یکی از دفاعیات بدن در برابر آسیب بافتی، پلاکت ها و شروع آبشار انعقادی است که از خونریزی بدن و آسیب بیشتر جلوگیری می کند. خون بدن از دو بخش مایع و سلول ها تشکیل شده است. قسمت مایع پلاسما نامیده می شود و از آب، نمک و پروتئین ساخته شده است. بیش از پنجاه درصد از خون بدن پلاسما است. قسمت بعدی خون حاوی گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها می باشد.
محدوده های فشار خون را بشناسیم
موسسه ملی بهداشت فشار خون طبیعی را در حدود یا زیر ۱۲۰ میلی متر جیوه سیستولیک و ۸۰ میلی متر جیوه دیاستولیک در نظر میگیرد (۱۲۰/۸۰). در بدن افراد فشار خون ثابت نیست و به طورطبیعی تغییر می کند، و این تغییرات برای فرد غالبا مشکلی ایجاد نمی کند، برای مطالعه نوسانات این بیماری دو پارامتر در نظر گرفته می شود : فشار خون با نوسانات کوتاه مدت که دریک دوره ۲۴ ساعته مشخص می شود، ضربه به ضربه قلب، دقیقه به دقیقه، ساعت به ساعت و روز به شب. این بیماری با نوسانات طولانی مدت دردوره های طولانی تر روزها، هفته ها، ماه ها، فصل ها و حتی سال ها طول می کشد.
انجمن قلب آمریکا (AHA) وکالج قلب شناسی آمریکایی (ACC) در یک تحقیق که در۲۰۱۷ منتشر شد، فشار خون طبیعی را بین ۱۲۰/۸۰ تا ۱۲۹/۸۰ در نظر می گیرد. برای فشار بالا نیز دو گام یا دو مرحله در نظر می گیرد، فشار خون مرحله اول زمانی است که فشار فرد برای فشارسیستولیک بین ۱۳۰ تا ۱۳۹ باشد و برای فشار دیاستولیک بین ۸۰ تا ۸۹ باشد. افرادی که در مرحله دو طبقه بندی می شوند کسانی هستند که اندازه گیری فشار آنها عددی ۱۴۰/۹۰ و یا بالاتر را نشان دهد. فشار بالا در محدوده بحرانی زمانی اتفاق می افتد که میزان سیستولیک به بیش از ۱۸۰ و یا میزان دیاستولیک به بالای ۱۲۰برسد. فشار بالا یعنی اینکه قلب برای پمپاژ خون باید سخت تر کار کند و می تواند به دیواره شریان ها آسیب برساند. با گذشت زمان، فشار خون بالا خطر ابتلا به بیماری های قلبی، کلیوی و سکته مغزی را افزایش می دهد. در ایالت متحده، تخمین زده شده است که از هر سه بزرگسال یک نفر از این بیماری رنج می برد.
فشار خون بالا وعوامل موثر درآن
فشار خون بالا در افراد مسن شایع تراست. در محدوده سنی ۴۵ سالگی، مردان نسبت به زنان دارای فشار بالاتری هستند. در محدوده سنی ۶۵ سالگی برعکس شده و زنان بیشتری مبتلا به فشار خون می شوند. در مبتلایان به دیابت نسبت به افراد بدون این بیماری خطر افزایش فشار، بیشتراست. حدود ۶۰٪ از کل مبتلایان به دیابت، فشار بالا دارند. سابقه خانوادگی در بیماری فشار خون موثراست یعنی اگر یک عضو نزدیک خانواده فشار بالا داشته باشد، احتمال خطرابتلا سایر افراد خانواده به این بیماری افزایش می یابد. افراد با این بیماری ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند، حتی اگر سال ها به این بیماری دچارشده باشند، برای همین است که این بیماری به عنوان “قاتل خاموش”شناخته می شود. تخمین زده می شود که از هر ۵ فرد مبتلا به فشار بالا ۱ نفراز بیماری خود آگاه نیست و از این جهت این افراد در معرض سکته های مغزی و سکته قلبی هستند، و اگر به موقع از این بیماری اطلاع نیابند و درمان نشوند، فشار بالا، باعث آسیب جدی به قلب و گردش خون، ریه ها، مغز و کلیه ها می شود. علائم فشار بالا ممکن است در افرادی که فشار بسیار بالایی دارند، وجود داشته باشد. علائم فشار بسیار بالا شامل این موارد است: سر دردهای شدید، خستگی، مشکلات بینایی، درد قفسه سینه، تنفس دشوار یا تنگی نفس، ضربان قلب نامنظم، خون در ادرار، ضربان در قفسه سینه، گردن یا گوش. علت فشار خون بالا ناشناخته است. گاهی اوقات شرایط کلیه یا غده فوق کلیه علت فشار بالا است. چندین عامل وجود دارد که ممکن است باعث فشار بالا شود، اما همچنان علت دقیق آن مشخص نیست.
عوامل زیر ممکن است خطر فشار خون بالا را افزایش دهد
سیگار کشیدن، اضافه وزن یا چاقی، عدم فعالیت بدنی، مصرف نمک زیاد، مصرف الکل، سن بالا، ژنتیک، سابقه خانوادگی فشار خون بالا، بیماری مزمن کلیوی ،اختلالات آدرنال و تیروئید، آپنه خواب (بند آمدن تنفس در خواب)
علائم هشدار دهنده اولیه فشار خون بالا
در حدود یک چهارم آمریکایی ها سطح بالای فشار خون دارند و این افراد درمقایسه با کسانی که فشار پایین دارند، دو برابر بیشتر خطر بیماری های قلبی دارند. تغییر سبک زندگی می تواند به بسیاری از افراد مبتلا به فشار بالا کمک کند. عواملی که آن را افزایش می دهند می توانند باعث افزایش ضربان های قلب شوند. داروهایی مانند قرص های ضد بارداری، داروهای ضد سرماخوردگی، ضد احتقان، تسکین دهنده ضد درد و برخی داروهای تجویزی ممکن است باعث افزایش موقت فشار خون شوند. ایجاد ذخایر چربی در شریان ها (آترواسکلروز) همچنین می تواند منجر به افزایش آن شود شود.
سایر شرایطی که منجر به فشار خون بالا می شود
آپنه خواب انسدادی، بیماری کلیوی، بیماری آدرنال، بیماری تیروئید. معمولاً علائمی با فشار بالا وجود ندارد. تنها راه برای مقابله با این بیماری پیگیری فشار است یعنی افراد مرتبا به پزشک مراجعه کرده و فشار خون بدن خود را بررسی کنند. اگر بالا رفتن فشار همراه با دیابت، بیماری کلیوی یا بیماری قلبی عروقی باشد، پزشک ممکن است داروهای فشار خون و همچنین تغییر سبک زندگی را پیشنهاد دهد. اگر افزایش جزئی درسطح فشار باشد، تغییر شیوه زندگی می تواند به جلوگیری از افزایش فشار کمک کند. موارد زیرا اگر در تغییر سبک زندگی اتفاق افتد، به کاهش فشار خون کمک می کند:
کاهش وزن در صورت اضافه وزن یا چاقی، خوردن یک رژیم غذایی سالم و کم نمک، به طور منظم ورزش کردن، عدم مصرف الکل، ترک سیگار کشیدن
فشار خون بدخیم چیست؟
اگر اندازه گیری فشار خون سیستولیک قلب بین ۱۳۰ تا ۱۳۹ باشد یا اندازه گیری دیاستولیک قلب بین ۸۰ تا ۸۹ باشد فشار بدن جزء پرفشاری خون است، در این سطح فشار ممکن است علائمی وجود نداشته باشد. هنگامی که فشار به ۱۸۰/۱۲۰ یا بالاتر برسد، ممکن است یک وضعیت جدی که به عنوان فشار خون بدخیم یا بحرانی شناخته می شود رخ دهد. فشار بحرانی منجر به سکته مغزی، آسیب کلیه، سکته قلبی یا از بین رفتن هوشیاری میشود. اگر فردی فشار خود را اندازه گرفت و دید زیاد است، باید چند دقیقه استراحت کند و دوباره اندازه بگیرد. اگر همچنان زیاد شد ضروی است که به پزشک متخصص قلب و عروق مراجعه کند و یا با کمک های پزشکی اورژانسی تماس بگیرد.
شرایط مؤثر بر فشار خون بدخیم
بیماری کلیوی، بیماری عروقی کلاژن، آسیب های نخاعی، تومور غده فوق کلیوی، قرص های ضد بارداری، داروهای غیرقانونی (کوکائین). همچنین افرادی که فشار بالا دارند و به همین دلیل داروهای ضد فشار استفاده می کنند، باید در مصرف دوز داروهای خود دقت کرده و مصرف داروهای خود را در چند نوبت پشت سرهم فراموش نکنند. علائم اصلی فشار خون بدخیم، همان اندازه گیری فشار است که نشان می دهد ۱۸۰/ ۱۲۰ یا بالاتر است. علائم دیگر فشار بحرانی شامل خونریزی و تورم رگ های خونی در شبکیه، اضطراب، خونریزی بینی، سردرد شدید و تنگی نفس است. فشار بدخیم ممکن است باعث تورم مغز شود، اما این علامت بسیار نادر است. هر کسی می تواند فشار بالایی داشته باشد. اما، برخی از افراد به دلایلی که نمی توانند تغییر دهند شانس بیشتری برای داشتن آن دارند. مثل افزایش سن، که احتمال فشار خون بالا بیشتر می شود. جنسیت، قبل از سن ۴۵ سالگی، مردان احتمال فشار بالا دارند. زنان احتمالاً بعد از یائسگی فشار بالا دارند. سابقه خانوادگی، فشار بالا در بعضی از خانواده ها محتمل تر است. برخی مواقع نژاد نیز احتمال مبتلا شدن به این بیماری افزایش می دهد.
چگونه می توان فشار خون را کنترل کرد
با افزایش سن، سیستم عروقی بدن تغییر می کند. شریان ها سفت تر می شوند، بنابراین فشار بالا می رود. این حتی در مورد افرادی که عادات غذایی و سبک زندگی سالم دارند نیز صادق است. خبر خوب این که این بیماری در اکثر افراد قابل کنترل است. با ایجاد بسیاری از تغییرات در شیوه زندگی می توان خطر فشار بالا را کاهش داد. داشتن وزن سالم، اضافه وزن داشتن باعث افزایش فشار خون می شود. ورزش روزانه، ورزش می تواند خطر فشار بالا را کاهش دهد. در بیشتر روزهای هفته حداقل ۳۰ دقیقه در روز ورزش ضروری است. افراد باید قبل از شروع برنامه ورزشی با پزشک خود مشورت کنند. یک رژیم غذایی سالم، رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجات، غلات سبوس دارو لبنیات کم چرب ممکن است به کاهش فشار کمک کند. عدم مصرف الکل، ترک سیگار، سیگار کشیدن خطر ابتلا به فشار بالا، بیماری های قلبی، سکته مغزی و سایر مشکلات سلامتی را افزایش می دهد. خوب خوابیدن در شب ها، اگر فردی خروپف می کند یا به نظر می رسد که نفس را در خواب متوقف می کند، ممکن است نشانه مشکلی به نام آپنه خواب باشد. درمان آپنه خواب و خواب خوب شبانه می تواند به کاهش فشار خون کمک کند. مدیریت استرس، آرامش و کنار آمدن با مشکلات می تواند به کاهش فشار بالا کمک کند. اگر این تغییرات در شیوه زندگی، فشار فردی را به حد بی خطر کاهش ندهد، پزشک معالجه دارو، تجویز می کند. دارو می تواند این بیماری را کنترل کند، اما نمی تواند آن را درمان کند. به احتمال زیاد فرد نیاز دارد که دارو را تا آخر عمر مصرف کند. اگر فشار پایین تر از ۹۰/۶۰ باشد، فشار پایین یا افت فشار نامیده می شود. احساس سبکی، ضعف، سرگیجه از علائم آن است. فشار پایین می تواند به دلیل عدم نوشیدن مایعات به میزان کافی (کم آبی)،کم خونی، برخی شرایط پزشکی یا داروهای زیاد باشد. وسیله ای که برای اندازه گیری فشار خون استفاده می شود، فشارسنج نامیده می شود، از یک بازوبند لاستیکی تشکیل شده است که از طریق دست یا پمپ ماشین، به اصطلاح باد می شود. توصیه می شود افراد فشار خود را حداقل یک بار در سال توسط یک ارائه دهنده خدمات بهداشتی بررسی کنند.