بر اساس تخمین‌های متخصصان ارتودنسی، حداقل نیمی از کودکان و جوانان دندان‌های نامرتبی دارند و نیازمند درمان با بریسهای ثابت یا متحرک هستند. ارتودنسی فقط جنبه زیبایی ندارد. دندان‌های کج، به هم چسبیده و یا برعکس از هم دور افتاده، می‌توانند خطر پوسیدگی یا پریودنتیت را بالا ببرند. ضمن این که فشار مداوم و نامناسب روی فک‌ها باعث سردرد و وزوز گوش نیز می‌شود. این روزها انواع ارتودنسی‌ها ابداع شده‌اند تا هر کسی با توجه به شرایطی که دارد یک نمونه را انتخاب نماید. معمولا دندانپزشک متخصص ارتودنسی بهترین روش را برای هر بیمار انتخاب می‌کند. اما اگر بیماران در مورد مزایا و معایب هر روش اطلاعات کافی داشته باشند با آرامش خاطر بیشتری روند درمان خود را طی خواهند کرد.
بررسی همه جانبه انواع ارتودنسی‌ها
به طور کلی می‌توان انواع ارتودنسی‌ها را به دو زیر گروه اصلی ثابت و متحرک تقسیم بندی کرد. اما هر کدام از این ارتودنسی‌ها خودشان دارای نمونه‌های مختلف و متعددی هستند.
ارتودنسی متحرک
برخلاف بریسهای ثابت، نمونه‌های متحرک برای ناهنجاری‌های کم و نه چندان جدی مورد استفاده قرار می‌گیرند. آن‌ها را می‌توان با استفاده از پیچ‌های کوچک تنظیم کرد. این امر به دندان‌ها اجازه می‌دهد تا در جهت بهینه حرکت کنند. بیماران حداقل در هر شبانه روز باید 15 ساعت از بریسهای متحرک استفاده نمایند.
مزایای ارتودنسی متحرک
- هنگام مسواک زدن یا خوردن از دهان خارج می‌شوند.
- به سبب پوشش مناسب کام یا سقف دهان انکوریج را افزایش می‌دهند.
- استفاده و تنظیم آن‌ها بسیار راحتی می‌باشد.
- ارتودنسی متحرک کمتر به دهان و دندان‌ها آسیب می‌زند.
معایب ارتودنسی متحرک
- گاهی بیمار زمان برداشتن یا گذاشتن مجدد بریسها دچار مشکل می‌شود.
- جا به جایی دندان‌ها جزئی است.
- ارتودنسیهای متحرک برای حرکت تعداد محدودی از دندان‌ها مناسب نیستند.
- ارتودنتیست باید از تخصص بیشتری برخوردار باشد.
- احتمال ایجاد مشکلات گفتاری وجود دارد.
- تحمل تجهیزات متحرک برای فک پایین سخت می‌باشد.
انواع ارتودنسی متحرک وجود دارند که پزشک طی آن‌ها از ابزارهای مختلفی بهره می‌برد: 1- پلاک‌ها 2- دستگاه‌های کاربردی و 3- الاینرها
پلاک‌ها
پلاک از یک قطعه پلاستیک طبی در وسط و گیره‌های فلزی تشکیل شده است. پلاک‌ها از داخل دهان، فک را تحت فشار قرار می‌دهند و قادرند ناهنجاری‌های جزئی را اصلاح نمایند. بیمار می‌تواند این بریس را از دهان خود بیرون بیاورد، طبق توصیه‌های پزشک صفحه را با پیچ تنظیم کند و در نهایت مجددا آن را سر جایشان قرار دهد. پلاک‌ها به دو صورت هالی و شفاف تولید می‌شوند که نمونه‌های شفاف شبیه ارتودنسی نامرئی می‌باشند.
مزایای پلاک‌های هالی
- پلاک‌ها قابل ترمیم‌اند.
- مقاومت خوبی دارند.
- خیلی راحت تمیز می‌شوند.
- کاملا قابل تنظیم می‌باشد.
معایب پلاک‌ها هالی
- سیم قوس پلاک‌ها کاملا مشخص است.
- می‌تواند باعث نوک زبانی حرف زدن شود، اما به مرور که بیمار به پلاک عادت می‌کند این مشکل حل خواهد شد.
دستگاه‌های ارتودنسی فانکشنال
این نوع از بریسهای متحرک باید ضمن تنظیم شکل فک و موقعیت دندان‌ها، موقعیت فک را نیز دست‌کاری کنند. بنابراین اصلاح موقعیت فک بالا نسبت به فک پایین با کمک این دستگاه‌ها صورت می‌پذیرد. البته لازم به ذکر است که دستگاه‌های ارتودنسی فانکشنال نمونه‌های ثابت نیز دارند. همچون دستگاه هربست که در درمان اوربایت شدید مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مزایای ارتودنسی فانکشنال
- با این روش می‌توان ضمن ایجاد یک طرح لبخند زیبا مشکلات مفصل گیجگاهی و فکی را کاهش داد.
- نتیجه نهایی این روش ثبات و ماندگاری بیشتری دارد.
- توازن صورت را هنگام رشد بیمار حفظ می‌کند.
- در صورت نیاز و در شرایط ویژه می‌توان این دستگاه را از روی دندان برداشت.
- قابل استفاده در سنین بسیار پایین یعنی 3 الی 8 سال.
- به احتمال زیاد بیمار مجبور به کشیدن دندان در این روش نخواهد بود.
معایب ارتودنسی فانکشنال
- در این روش بیمار باید همکاری لازم را داشته باشد. در غیر این صورت نتیجه دلخواه به دست نمی‌آید. اگر این روش نتیجه موفقیت آمیزی نداشته باشد از روش دیگری مانند کشیدن دندان، هدگیر یا جراحی فک استفاده می‌شود.
تراز کننده‌ها یا الاینرها (الاینرها نامرئیترین انواع ارتودنسی‌ها)
الاینرها از جمله انواع ارتودنسیهای جدید هستند که به سختی دیده می‌شوند. این تجهیزات یک سری آتل پلاستیکی شفاف می‌باشند که روی دندان‌ها قرار می‌گیرد و به مدت 20 الی 22 ساعت در شبانه روز باید مورد استفاده قرار گیرند. تقریباً هر چهارده روز یک‌بار بیماران الاینر خود را عوض می‌کنند تا به تدریج دندان‌ها به شکل دلخواه خود برسند.
مزایای الاینرها
- تحمل بریسهای متحرک نسبت به نمونه‌های ثابت راحت‌تر است و هر زمان که خواستید می‌توانید آن‌ها را از دهان خود خارج نمایید.
- جوانان و بزرگسالان بیشتر احتمال دارد که روش نامرئی اصلاح دندان را انتخاب کنند. شما می‌توانید بین بریسهای لینگوال یا تراز کننده‌ها یکی را انتخاب کنید. این دو روش به سختی قابل مشاهده هستند.
- بهداشت دهان و دندان نیز بسیار ساده‌تر است.
- بروز مشکل و خرابی بریسها در این روش بسیار نادر می‌باشد.
معایب الاینر
- این نوع اصلاح ارتودنسی برای همه ناهنجاری‌ها مناسب نیست. برای حرکات بسیار پیچیده دندان و چرخش آن به سایر روش‌ها نیاز است.
- اگر مراقب نباشید احتمال تغییر رنگ یا تغییر شکل الاینرها وجود دارد.
- هزینه بالاتر ارتودنسی نامرئی
- زمان نسبتا زیاد برای آماده سازی
- محدودیت تکنیکی و ناتوانی در ایجاد برخی تغییرات در دندان‌ها
- نیاز به همکاری بیمار
- جدید بودن روش
- مشکل در حرکات دهان (البته این امر در افراد مختلف متفاوت است).
ارتودنسی ثابت
بریسهای ثابت خودشان به دو نوع خارجی و داخلی تقسیم می‌شوند. ارتودنسی ثابت خارجی شامل براکتهایی است که از فلز، پلاستیک و یا سرامیک ساخته می‌شوند. براکتها با چسب روی دندان‌ها می‌چسبند و سپس با سیم به یکدیگر متصل می‌گردند. دندان‌های بیمار با کمک نیروی سیم که از طریق براکتها به دندان منتقل می‌شود، شروع به حرکت می‌نمایند. براکتها توسط خود بیماران قابل برداشتن نیستند و دکتر ارتودنسی آرچ وایر را به طور مرتب تنظیم می‌کند.
معمولا بعد از اتمام دوره‌ی درمان ارتودنسی ثابت، پزشک یک نگه‌دارنده را در پشت دندان‌ها خصوصاً دندان‌های جلویی نصب می‌نماید. این نگه‌دارنده یک سیم نازک است که با کمک چسب بی رنگ به پشت دندان‌ها متصل می‌شود و از بازگشت آن‌ها به شکل اولیه‌ی خود جلوگیری به عمل می‌آورد.
مزایای ارتودنسی ثابت
- کنترل سه بعدی حرکات دندان
- گشتاور، فشار و کشش بیشتر روی دندان‌ها (نسبت به نمونه‌های متحرک)
- رسیدن به نتایج مطلوب در مدت زمان کوتاه‌تر
- نتیجه درمان را می‌توان به راحتی با امکان تنظیم دقیق بریسها پیش بینی کرد.
معایب ارتودنسی ثابت
- غذا خوردن با بریسهای ثابت کمی مشکل است در حالی که بریسهای متحرک هنگام غذا خوردن از دهان خارج می‌شوند.
- یکی از معایب انواع ارتودنسی ثابت، فشار موجود بر روی دندان‌ها می‌باشد. این فشار باعث ناراحتی برخی از بیماران می‌گردد.
- بسیاری از مردم بریسهای ثابت را جذاب نمی‌دانند و ترجیح می‌دهند نوع دیگری را انتخاب کنند.
- علاوه بر این، بهداشت روزانه دهان زمان بیشتری می‌برد زیرا بین براکتها و پشت سیم‌ها باید به طور کامل تمیز شوند.
- در برخی مواقع به دلیل سفت و محکم بودن بریس در این روش، لثه‌ها در محل اتصال به دندان کمی شل می‌شوند. بنابراین حداقل سه سال بعد از ارتودنسی باید از سیم فیکس کننده در پشت دندان‌های خود بهره ببرید.
- این احتمال وجود دارد که بیمار دچار حساسیت دندانی شود. حساسیت دندانی به این معناست که فرد پس از خوردن غذای گرم یا سرد احساس ناراحتی می‌کند. این عارضه به سبب جا به جایی استخوان فک ایجاد می‌گردد.
- در برخی موارد ارتودنسی می‌تواند ساختار لثه‌ها را تغییر دهد. این مشکل باعث لق شدگی دندان در کودکان خواهد شد.
ارتودنسی ثابت داخلی تحت عنوان ارتودنسی لینگوال نیز شناخته می‌شود:
ارتودنسی لینگوال (ارتودنسی ثابت نامرئی یا اصطلاحاً پشت دندانی)
براکتها در این روش در بخش داخلی دندان مستقر می‌گردند و سیم کمانی نیز در همان بخش پشتی قرار می‌گیرد. این نوع بریسها از بیرون قابل مشاهده نیستند، و بیشتر از جانب بزرگسالان مشتاق درمان‌های محتاطانه انتخاب می‌شوند.
مزایای ارتودنسی لینگوال
- این ارتودنسی مانند روش ثابت خارجی مقاومت خوبی را ایجاد می‌کند و در عین حال زمان خندیدن قابل رویت نیست. لذا در زیبایی تاثیر سویی نخواهد داشت.
معایب استفاده از روش لینگوال
- متأسفانه نمی‌توان از این روش برای همه ناهماهنگی‌ها استفاده کرد.
- علاوه بر این، بسیاری از بیماران هزینه بریسهای لینگوال را بسیار بالا می‌دانند.
- با توجه به این که دسترسی به داخل دهان و پشت دندان‌ها سخت است، قرار ملاقات با ارتودنتیست ممکن است بیشتر طول بکشد.
- تحریک زبان و مشکل در صحبت کردن نیز به عنوان عوارض جانبی توسط بیماران گزارش شده‌اند.
- در ارتودنسی لینگوال باقی‌مانده‌های غذا بیشتر از سایر روش‌ها در بریسها می‌مانند. بنابراین افرادی که از این روش استفاده می‌کنند باید جدیت بیشتری در تمیز کردن دندان‌هایشان داشته باشند.
کدام بریس برای چه کسانی مناسب است؟
اینکه کدام بریس برای کدام بیمار مناسب است همیشه به یافته‌های فردی و ترجیحات شخصی بستگی دارد. در حالی که پلاک‌ها و دستگاه‌های ارتودنسی کاربردی (فانکشنال) عمدتاً در مرحله رشد فک (تقریباً 14-9 سال) استفاده می‌شوند، بریسهای ثابت و الاینرها اغلب در مراحل بعدی زندگی به کار می‌روند. علاوه بر عملکرد دندان، اگر بیمار نخواهد بریسها از بیرون معلوم باشند باید از نمونه‌های پنهان یا ارتودنسی نامرئی استفاده کند.
آیا انواع ارتودنسی روی صحبت کردن تأثیر می‌گذارند؟
در اغلب مواقع بیماران پس از مدتی به حضور بریسها در دهانشان عادت می‌کنند و گفتار طبیعی خود را باز می‌یابند.