ناهنجاری‌های دندانی دلایل متعددی دارند و باعث ایجاد مشکلات مختلفی می‌شوند. بنابراین بهتر است پیش از ارتودنسی نکاتی را بدانید.
زیبایی ظاهری دهان و دندان به اندازه‌ی سلامت آن حائز اهمیت است. لذا این روزها خیلی از افراد درصددند که طرح لبخند خود را اصلاح کنند. اولین گام برای رسیدن به این هدف داشتن دو ردیف دندان دست بغل زده در کنار یکدیگر می‌باشد. شیوه‌ای که دندان‌پزشکان به دندان‌ها نظم و ترتیب می‌بخشند را ارتودنسی می‌گویند. در واقع ارتودنسی شاخه‌ای از دندانپزشکی است که به درمان نامرتبی دندان‌ها در فک بالا و پایین می‌پردازد. در ادامه این موضوع را بررسی می‌کنیم که این روش درمانی چیست و با چه شیوه‌هایی انجام می‌شود.
دلایل عدم استقرار دندان‌ها در جای مناسب
شاید بد نباشد که پیش از پرداختن به انواع درمان، دلایل بروز ناهنجاری‌های دندانی را بررسی کنیم. معمولا افرادی که برای ارتودنسی به دندانپزشک متخصص ارتودنسی مراجعه می‌کنند این سوال را از خودشان می‌پرسند که چرا دندان‌های من این‌قدر نامرتب درآمده در حالی که دندان‌های دوستم مرتب و بدون مشکل است؟
مشکلات گوش، حلق و بینی
اگر در زمان مناسب به مشکلات گوش، حلق و بینی رسیدگی نشود، این مشکلات می‌توانند سلامت دهان و دندان افراد، به ویژه کودکان در حال رشد را تحت تأثیر قرار دهند. مشکل آدنوئید یا لوزه درمان نشده مانع از رشد سالم استخوان فک و محکم شدن دندان‌ها در موقعیت صحیح و مناسب می‌شود.
ژنتیک
همان‌طور که ژنتیک روی رنگ چشم، پوست و قد تأثیر می‌گذارد تا حدودی روی رویش دندان‌ها نیز تأثیرگذار است.
عادات بد
عادات بدی مانند مکیدن انگشت، استفاده طولانی مدت از شیشه شیر، مکیدن زبان و لب، دندان قروچه، جویدن ناخن، تنفس دهانی و کشیدن زودهنگام دندان‌های شیری به ویژه در مرحله فعال رویش دندان، بر رشد فک کودک تأثیر منفی می‌گذارد. همچنین رویش دندان عقل نیز می‌تواند باعث به هم ریختگی دندان‌ها شود. کسانی که ارتودنسی را قبل از رویش این دندان‌های پر دردسر و قلدر انجام داده‌اند به محض اطلاع از رویش آن‌ها باید به دندانپزشک خود مراجعه نمایند. معمولا پزشک برای اطلاع از وضعیت دندان عقل در مراحل نخست، از عکس رادیولوژی استفاده می‌کند. اگر دندان عقل بنای رویشش را زیر دندان‌های مجاور قرار داده بود (دندان عقل نهفته) به شکل ضربتی و طی جراحی بیرون کشیده می‌شود.
چرا درمان ارتودنسی؟
دندان‌های کج می‌توانند باعث بسیاری از مشکلات دیگر شوند، به‌ویژه وقتی صحبت از زیبایی ظاهری به میان می‌آید. تمیز کردن دندان‌های شلوغ دشوار است بنابراین احتمال پوسیدگی و بیماری‌های لثه افزایش می‌یابد. هنگامی که دندان‌ها روی هم قرار نمی‌گیرند و فک به درستی بسته نمی‌شود، مشکلاتی در مفصل فک و ماهیچه‌های حرکتی آن، ایجاد خواهد شد. نامرتبی دندان‌ها همچنین باعث مشکلات گفتاری و ناتوانی در تولید صحیح برخی صداها می‌گردد. با درمان ارتودنسی که در هر سنی قابل انجام است، مشکلات عملکردی و زیبایی برطرف شده و کیفیت زندگی افراد بالا می‌رود.
ارتودنتیست چه کسی می‌باشد؟
اگر تابلوهای پزشکی موجود در خیابان‌ها را رصد کرده باشید احتمالا متوجه شده‌اید که دندان‌پزشکان تخصص‌های مختلفی دارند و همه‌ی آن‌ها در یک حوزه‌ی مشخص فعالیت نمی‌کنند. به طور مثال برخی متخصص جراحی، کشیدن و یا عصب کشی دندان‌اند در حالی که برخی دیگر صرفاً متخصص لثه و بیماری‌های مرتبط با آن هستند. ارتودنسی نیز یک تخصص جداگانه است که دندان‌پزشکان برای کسب آن باید 3 تا 4 سال پس از دوره‌ی دندانپزشکی عمومی در آن تحصیل نمایند تا به یک ارتودنتیست یا دکتر ارتودنسی تبدیل شوند. پس همه‌ی ارتودنتیست‌ها دندان‌پزشک‌اند اما همه‌ی دندان‌پزشکان ارتودنتیست نیستند.
پیش از شروع ارتودنسی
ارتودنتیست پیش از این که از میان روش‌های درمانی دست به انتخاب بزند شرایط شما را جز به جز تحلیل می‌نماید و کلیه‌ی مزایا و معایب انواع ارتودنسی را گوشزد می‌نماید. همچنین شما را به درمان‌های پیشگیرانه لازم راهنمایی می‌کند. قبل از شروع هر روشی، تمام درمان‌های دیگر (اعم از پر کردن، کشیدن، درمان لثه و ...) باید انجام شوند. لذا این احتمال وجود دارد که ارتودنتیست در برنامه ریزی درمان خود به تخصص‌های سایر همکارانش نیاز داشته باشد. به طور مثال گاهی اوقات باید لثه‌ها از طریق پیوند تقویت شوند از همین رو ارتودنتیست بیماران را به متخصص لثه ارجاع می‌دهد.
درمان ارتودنسی چقدر طول می‌کشد؟
طول درمان به میزان و نوع مشکل هر بیمار بستگی دارد. دندان‌پزشکان روند درمان را بر اساس ساختار دهان و به هم ریختگی دندان‌ها تعیین می‌نمایند. اصلاح ناهنجاری‌های اسکلتی و فکی می‌تواند بین 2 تا 2.5 سال طول بکشد، در حالی که اکلوژنهای دندانی را می‌توان بین 9 تا 24 ماه اصلاح کرد.
انواع ارتودنسی
در گذشته تنها یک نوع ارتودنسی در دسترس بود. اما امروزه با توجه به افزایش تقاضا و گسترش نیازها طیف گسترده‌ای از انواع بریسها به وجود آمده‌اند تا به شیوه‌ی مؤثری رشد سالم دندان‌ها و ظاهر زیبای آن‌ها را حمایت کنند. مهم‌ترین انواع ارتودنسی‌ها به این ترتیب می‌باشند:
- متحرک
- ثابت
- نامرئی
- رنگی
- دیمون
- لینگوال
براکت از جمله مهم‌ترین ابزارهای ارتودنسی محسوب می‌شود. براکتهای فلزی قدیمی‌ترین نوع بریسها و مورد علاقه دندان‌پزشکان هستند، چرا که ایمن و بادوام‌ترند و می‌توانند در داخل و خارج از دندان‌ها قرار بگیرند. البته در کنار این براکتها نمونه‌های سرامیکی، پلاستیکی و لینگول نیز وجود دارند که متناسب با نیازهای بیمار انتخاب می‌گردند.
ارتودنسی لینگوال
بریسهای لینگوال در دسته‌ی ارتودنسی پنهان قرار دارند چرا که پشت دندان نصب می‌شوند. این روش بیشتر توسط بزرگ‌سالانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که به ظاهر و زیبایی خود بسیار اهمیت می‌دهند و نمی‌خواهند دیگران در جریان درمان آن‌ها باشند.
ارتودنسی نامرئی یا شفاف
این ارتودنسی نیز مانند نمونه‌ی قبل بیشتر از جانب بزرگ‌سالان انتخاب می‌شود چرا که علیرغم قرارگیری روی دندان‌ها چندان قابل تشخیص نیستند. اما متاسفانه همه‌ی افراد نمی‌توانند از مزایای این روش بهره ببرند.
ارتودنسی متحرک
درمان متحرک یک گزینه‌ی ارجح برای کسانی است که مشکل چندان زیادی ندارند. نمونه‌های متحرک می‌توانند هم در فک بالا و هم فک پایین قرار بگیرند، اما تا حدودی تحمل تجهیزات این روش برای فک پایین سخت است. این محصول سفارشی، پلاستیکی و شفاف با تحت فشار قرار دادن دندان‌ها، آن‌ها را به سوی جایگاه اصلی‌شان هدایت می‌کند. از بریس متحرک برای ایجاد ثبات بیشتر در ارتودنسی ثابت نیز استفاده می‌شود.
ارتودنسی ثابت
این درمان چیزی است که عامه‌ی مردم با آن آشنا هستند. در این روش بیماران کاملا منفعل‌اند. ضمن این که اکثر مشکلات آن‌ها نیز رفع می‌گردد.
ارتودنسی رنگی
رنگ‌ها همیشه زیبا هستند و حتی این امکان را دارند که به تجهیزات خشک و رسمی درمان‌های دندانپزشکی روح ببخشند. از همین رو ارتودنسی‌های رنگی به خوبی با روحیات کودکان و نوجوانان سازگارند و پزشکان نیز از بریسهای رنگی برای آن‌ها بهره می‌برند.
ارتودنسی دیمون
این نوع از ارتودنسی نسبتا جدید و احتمالا بهتر است، چرا که در آن از براکتهای کشویی استفاده می‌شود. در این روش دیگر نیاز به حضور کشها نیست و براکت ها کوچک‌تر و ساده‌تر هستند. این براکت ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند تا ضمن تسریع روند درمان هزینه‌ها را نیز کاهش دهند.
ارتودنسی ثابت در یک فک
برخی بیماران فقط در یک فک دچار ناهنجاری هستند. به طور مثال فک پایینی آن‌ها به شدت به هم ریخته است در حالی که فک بالا نسبتا مرتب می‌باشد. با توجه به هزینه‌ها و سختی‌های ارتودنسی در چنین شرایطی فقط فک پایین ارتودنسی می‌شود. معمولا مشکلات ارثی و ژنتیکی باعث و بانی ناهنجاری در یک فک مشخص هستند.
برای کودکانی که فقط نیاز به ارتودنسی فک بالا دارند هدگیر متحرک تجویز می‌گردد. این هدگیرها به واسطه کش به دهان وصل می‌شوند.
نکات مهمی که در طول درمان ارتودنسی باید رعایت گردند
مهم‌ترین نکته در مورد درمان با بریس، تمیز کردن منظم بریسها و دهان در طول درمان است:
- بعد از خوردن غذا نباید ذرات غذا بر روی بریسها باقی بماند.
- افراد در این دوره باید از خوردن و نوشیدن غذاهای اسیدی اجتناب نمایند.
- حتما غذاهایی که پزشک توصیه می‌کند را در برنامه غذایی خود داشته باشید.
- از خوردن غذاهای چسبناکی که می‌توانند به دندان‌ها بچسبند، من جمله آدامس، خودداری کنید.
آیا ارتودنسی درد دارد؟
غالب افرادی که ارتودنسی کرده‌اند در جواب به این پرسش نه می‌گویند. در واقع میزان دردی که افراد در روش‌های پزشکی تجربه می‌کنند بسیار متفاوت و وابسته به تفاوت‌های فردی می‌باشد. به طور کلی در حین قرار دادن بریسها دردی وجود ندارد، اما ممکن است تا یک هفته پس از نصب تجهیزات درد داشته باشید. علت این درد هم فشاری است که بر دندان‌ها اعمال می‌شود. به همین دلیل، پزشک در مرحله اول درمان برای شما مسکن تجویز می‌کند. البته برخی از افراد به دلیل کوچک بودن فک یا تراکم بالای دندان‌هایشان، باید یک یا دو دندان را در هر فک بکشند. لذا کشیدن دندان نیز می‌تواند برای برخی افراد کمی دردناک باشد.
بهترین سن برای درمان ارتودنسی چیست؟
دکتر ستاره خسروی (دندانپزشک متخصص ارتودنسی) مناسب‌ترین سن برای این کار را 10-12 سال می‌داند. اما اگر مشکلات یک کودک زیاد باشد و رویش دندان‌ها، پیش آگهی خوبی را نشان ندهد احتمالا باید از سنین پایین درمان را آغاز کرد. انجام معاینه ارتودنسی در سنین 7-6 سالگی یعنی پس از رویش دندان‌های جلویی مفید است چرا که در این دوره مشکلات رشد فک و دندان‌های دائمی قابل شناسایی‌اند. توجه داشته باشید که درمان بیماری‌های اسکلتی در بزرگسالی کمی دشوارتر از دوران کودکی است. علاوه بر این، زمان درمان و هزینه‌های آن نیز به مراتب بیشتر خواهد بود.
البته این بدان معنا نیست که بزرگ‌سالان قادر به استفاده از روش ارتودنسی برای مرتب سازی دندان‌های خود نیستند. خیلی از افراد در سنین جوانانی پس از تمکن مالی نسبت به زیباسازی دهان و فک خود اقدام می‌کنند. یک دندانپزشک متخصص ارتودنسی با آغوشی باز همه‌ی زیبا جویان را می‌پذیرد تا ضمن درمان، زیبایی و لبخند جذاب خود را به دست آورند.